Arnhem groeit, de gezondheid van onze inwoners staat onder druk en mede daardoor doen zij een toenemend beroep op ondersteuning en zorg. Zo krijgt gemiddeld 1 op de 7 jongeren jeugdhulp en wordt er door onze steeds ouder wordende inwoners steeds meer een beroep gedaan op zorg en ondersteuning. Omdat we in de toekomst onvoldoende zorgprofessionals hebben, is het nodig om maatregelen te nemen om deze groeiende zorgvraag te beheersen. Daarbij staat voorop dat Arnhemmers die dit het hardste nodig hebben, gebruik kunnen blijven maken van goede en betaalbare voorzieningen.
Wij zetten vol in op gezondheidsbevordering en preventie – op alle niveaus: universele preventie, collectieve preventie, geïndiceerde preventie en zorg-gerelateerde preventie. Hierbij is het uitgangspunt dat wij zo vroeg mogelijk gezondheidsproblemen willen voorkomen. Daarom vinden wij een Kansrijke Start voor alle Arnhemse kinderen, een brede sociale basis, een gezonde en beweegvriendelijke leefomgeving en voldoende faciliteiten die Arnhemmers in hun beweegbehoeftes ook zo belangrijk. Een gezonde leefstijl waarbij aandacht is voor beweging, voeding, slaap/ontspanning, verantwoord middelengebruik en de sociaal-emotionele ontwikkeling is essentieel voor de (ervaren) gezondheid van onze inwoners. Het model van Positieve gezondheid is hier een mooie leidraad in.
De ondersteuning en zorg moeten zo veel mogelijk op een laagdrempelige manier in de wijk of thuis beschikbaar zijn. We zetten volop in op preventie, op het vergroten van samenredzaamheid en op algemeen toegankelijke collectieve voorzieningen. De aanvullende individuele ondersteuning en zorg die door professionals moet worden geboden willen we om onze inwoners heen organiseren, bijvoorbeeld door middel van wijknetwerken van welzijn- en zorgaanbieders. Zo kan tijdig goede ondersteuning en zorg worden geboden, waarmee we ook complexere en zwaardere problemen willen voorkomen. Hierbij geven we professionals de ruimte en verlagen we waar mogelijk de administratieve lasten.
Wij vervolgen de denkrichtingen die we hebben beschreven in de Perspectiefnota 2025 en de geamendeerde Begroting-2025. In lijn hiermee hebben we de afgelopen jaren een aantal belangrijke stappen gezet.
Om te borgen dat iedereen gelijkwaardige kansen heeft om zich te ontwikkelen en mee te doen, is een stevige sociale basis nodig die de leefbaarheid in de Arnhemse wijken vergroot. In het nieuwe welzijnsbeleid, dat uw raad in januari heeft vastgesteld, ligt dan ook de focus op de eigen kracht van inwoners en zetten we in op het versterken van de preventieve functie van het welzijnsbeleid.
Voor Arnhemmers met een zorgvraag organiseren we meer samenhang in de toeleiding; we verbinden welzijn en zorgaanbieders en zorgen dat aanbieders lichte ondersteuning dichtbij kunnen bieden. In twee wijken zijn inmiddels welzijns- en zorgnetwerken gestart met een beperkt aantal welzijns- en zorgaanbieders en het sociaal wijkteam. Waar kan, stimuleren deze aanbieders groepsbegeleiding in plaats van individuele begeleiding. Dit versterkt de zelfredzaamheid en samenwerking van inwoners. Door de inzet van VAV (vertrouwd, aanwezig, veilig) en de POH-Jeugd worden zware vormen van jeugdhulp verminderd of zelfs voorkomen.
De aanpak van de wachtlijst voor huishoudelijke ondersteuning is bemoedigend. De wachtlijst is gedaald van 535 naar 53 inwoners, waardoor de meest kwetsbare inwoners snel hulp krijgen. Bovendien gaan we aan de slag met de uitvoering van het ouderenbeleid.
In de zware zorg organiseren we eveneens meer samenhang. Hulptrajecten in de jeugdzorg (100.000 euro of meer) worden geanalyseerd. Bij stagnatie of uitstroomproblemen zoeken we naar alternatieve mogelijkheden. De eerste resultaten zijn positief: passende zorg en meer perspectief voor jongeren en ouders. Ook hebben we een lokaalplan voor de implementatie beschermd wonen, beschermd thuis en maatschappelijke opvang vastgesteld en werken aan de uitvoering. Dit zorgt ervoor dat mensen die dit nodig hebben een passend vangnet krijgen in onze stad. Om een beter antwoord te kunnen bieden op mensen met verward gedrag op straat is het traject Samen Sterk gestart met politie, zorgaanbieders, het sociaal wijkteam en de GGD. We zetten in op wijk-GGD, bemoeizorg en “streettriages”. Op basis van de ervaringen die worden opgedaan, wordt het vervolgtraject opgezet. Bovendien is er een breed regionaal netwerk rondom het Integraal Zorgakkoord opgezet en een gezamenlijk regioplan gemaakt. Ook is er een regionaal uitvoeringsplan voor de Hervormingsagenda. Dit alles ondersteunt de transformatie van het welzijnswerk en de zorg.
Uitdagingen en ontwikkelingen
Tegelijkertijd zien we dat er meer nodig is. Door de aanhoudende personeelstekorten is de mate waarin er ondersteuning en zorg kan worden verleend, niet onbegrensd. De vergrijzing leidt tot een zorgvraag die verder toeneemt en complexer wordt. Ook stijgen de kosten van ondersteuning en (jeugd)zorg, bijvoorbeeld door autonome stijging van de (jeugd)zorgvraag, maar ook door veranderingen in de CAO. Zo heeft de CAO Sociaal Werk meer doorgroeimogelijkheden gekregen en zijn de lonen binnen deze sector gestegen. Dit leidt tot een kostenstijging van circa 20% in drie jaar voor welzijns- en wijkteamorganisaties. De compensaties vanuit het Rijk voor deze stijgingen zijn niet toereikend. Daarnaast speelt de krapte op de arbeidsmarkt een rol bij de loonkostenstijgingen.
Voor bijvoorbeeld het Sociaal Wijkteam betekent onvoldoende compensatie voor bovenstaande ontwikkelingen onder andere dat het aantal wijkcoaches moet worden afgebouwd en daarmee de ondersteuning van inwoners wordt verschraald en/of (sneller) beëindigd. Hierbij speelt het risico dat ondersteuning en zorg verschuift naar duurdere individuele voorzieningen. Tenslotte zien we (landelijk) een toename van het aantal incidenten met en de overlast van personen met onbegrepen gedrag.
Daarnaast zijn er ontwikkelingen waarmee we (in de toekomst) worden geconfronteerd. Zo heeft de deskundigencommissie jeugd recent een advies uitbracht, met daarin onder meer de aanbeveling om de hervormingsagenda jeugd te verbreden naar een integrale jeugd- en gezinsagenda. In deze agenda moet de verbinding worden gezocht met onder andere onderwijs, volwassen-GGZ en bestaanszekerheid.
Ook is er een Aanvullend Zorg en Welzijn Akkoord [AZWA] in de maak, dat mede als doel heeft om het medisch domein te ontlasten. Dit is nodig met het oog op de vergrijzing. In dit traject spreken Rijk, gemeenten en zorgpartijen onder andere over het verplaatsen van een deel van het budget vanuit de zorgverzekeringswet naar gemeenten.
Organisatie Sociaal Domein
De manier waarop het sociaal domein nu is georganiseerd maakt het tegelijkertijd dikwijls ook moeilijk om onze doelen voor Arnhem te bereiken. Vooral voor inwoners met complexe problemen. We hebben de laatste jaren hard gewerkt aan nieuwe aanpakken en andere werkwijzen in het sociaal domein. Maar: het sociaal domein is ook erg versnipperd. Er zijn veel verschillende wetten, regelingen, geldstromen, aanbieders en instanties. Dit maakt het moeilijk om stevige samenhangen te creëren tussen verschillende voorzieningen op verschillende leefdomeinen. Elke voorziening, interventie en pilot heeft eigen regels en criteria. Deze zijn op zichzelf logisch en werken in geval van lichtere problematiek vaak goed. Maar in geval van complexe problemen leiden ze samen niet altijd tot het juiste hulpaanbod en dikwijls ook tot hoge kosten. Bovendien is het aanbod voor inwoners en professionals, zoals huisartsen, als gevolg vaak onoverzichtelijk. Inwoners met meerdere ondersteunings- of zorgvragen komen daardoor vaak niet snel genoeg op de juiste plek terecht. We kunnen dit niet alleen veranderen, maar dit vraagt een gezamenlijke investering van betrokken partijen en van het Rijk.
Transformatie noodzakelijk
Om deze onbedoelde effecten te doorbreken, is fundamentele transformatie van het stelsel noodzakelijk. Betere ondersteuning en hulp voor onze Arnhemmers tegen acceptabele kosten ís mogelijk, mits we met alle betrokken partijen gaan denken vanuit het gehele stelsel om de inwoner heen. Alleen op die manier komen we voorbij deelgebieden, pilots, specialismes en institutionele grenzen en gaan we van ketens naar netwerken rond inwoners en in wijken.
De transformatie van het sociaal domein is geen gemakkelijke opgave, maar wel één die noodzakelijk is. Bovendien is het een opgave die ook het zogeheten fysieke domein raakt. Zo wordt circa 30 procent van de gezondheid van inwoners namelijk bepaald door hun fysieke leefomgeving. Tegelijkertijd is een goed werkend sociaal domein nodig om onze ambitie van een leefbare, ongedeelde stad te kunnen realiseren.
Op onderdelen is de transformatie van het sociaal domein, zoals geschetst, al gestart. Bijvoorbeeld door op gebied van welzijn de focus te leggen op leefbaarheid en preventie in de wijk, door het vergroten van bestaanszekerheid met behulp van integrale schuldhulpverlening, en door de start met het ontdubbelen, ontsnipperen, vereenvoudigen en slimmer verbinden van het aanbod door middel van zogeheten zorgnetwerken.
Tegelijkertijd zijn er ook elementen die de transformatie ophouden dan wel tegenwerken. Zoals loon- en prijsstijgingen van organisaties in de sociale basis, die niet volledig gecompenseerd zijn en die zorgen dat organisaties hun dienstverlening aan inwoners moeten terugbrengen. Voor onze subsidiepartners op het gebied van welzijn en maatschappelijke opvang geldt dat door de nieuwe cao Sociaal Werk uit 2023 de lonen binnen deze sector dermate sterk zijn gestegen dat er een gat is ontstaan tussen beschikbare middelen vanuit de gemeente en benodigde middelen bij deze subsidiepartners. Dit gat is in 2024 en 2025 incidenteel opgelost. Het structurele karakter van deze CAO-ontwikkeling maakt echter dat dit knelpunt vanaf 2026 langjarig aan de orde is en een fundamentele oplossing behoeft. Indien deze oplossing niet wordt gevonden, kunnen deze organisaties onvoldoende werken aan de zo noodzakelijke transformatie. Daarnaast is er sprake van veel innovatie en pilots, maar wordt dit met name op incidentele basis gefinancierd.
Om zorg en ondersteuning voor onze inwoners die dit het hardste nodig hebben toegankelijk en betaalbaar te houden, is kortom een grondige transformatie nodig die alle onderdelen binnen het sociaal domein zoveel mogelijk met elkaar verbindt. De komende maanden werken we onze transformatieaanpak verder uit, zodat we in de ontwerp-Begroting 2026 een uitgewerkt plan aan uw raad kunnen voorleggen. Hierin zullen ook de ambities en mogelijke knelpunten in het sociaal domein, die terugkomen in de volgende paragraaf, worden betrokken.
Financieel kader
Zoals eerder in deze Perspectiefnota aangegeven wordt in 2025 een budget van € 6 miljoen aan de bestemmingsreserve Wmo en Jeugdzorg toegevoegd waarmee in totaal circa € 15 miljoen beschikbaar is als incidentele dekking die betrokken kan worden bij de transformatie van het sociaal domein. Structurele dekking zoeken we o.a. door binnen het sociale domein (structurele) knelpunten integraal af te wegen en ook te betrekken bij structurele voordelen die op termijn in het sociaal domein als gevolg van de transformatie kunnen ontstaan. Daarnaast bezien we of we middelen – die nu worden besteed aan maatregelen die niet of minder bijdragen aan de beoogde transformatie – in kunnen zetten voor nieuwe maatregelen die de transformatie van het sociaal domein verder ondersteunen.
De gedachte achter de transformatie sociaal domein is dat meer resultaat tegen relatief minder kosten kan worden bereikt als ingezet wordt op preventie, collectieve oplossingen en samen met ketenpartners nieuwe systeem-doorbrekende aanpakken in te voeren. Om die reden zal in de Begroting een samenhangende investeringsaanpak worden voorgesteld, die we in de komende jaren verder uitwerken en implementeren.